Dynamiczne życie receptą na statyczną pracę

Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe są w Europie najbardziej rozpowszechnionym problemem zdrowotnym związanym z pracą. Problem w jeszcze większym stopniu dotyczy również Polaków, którzy coraz częściej skarżą się na bóle pleców czy stawów szukając pomocy lekarskiej, najczęściej farmakologicznej. Tymczasem problemom tym można zazwyczaj przeciwdziałać lub niwelować ich skutki za pomocą odpowiednich ćwiczeń czy rehabilitacji.

Tym właśnie zagadnieniom poświęcona była prelekcja i warsztaty zorganizowane 21 listopada przez Zespół Lecznictwa Otwartego i poświęcone osobom czynnym zawodowo wykonującym pracę w obciążeniu statycznym (tj. głównie pracę siedzącą lub stojącą). Było to drugie spotkanie ZLO z mieszkańcami Jaworzna w ramach akcji Edukacja zdrowotna w zakresie profilaktyki schorzeń narządu ruchu oraz zdrowego stylu życia. Zadanie finansowane ze środków otrzymanych od Gminy Miasta Jaworzna. Pierwsze – dedykowane seniorom i ich opiekunom – miało miejsce 8 listopada.

–  Zespół Lecznictwa Otwartego po raz kolejny zaangażował się w akcję mającą na celu poprawienie stanu zdrowia i samopoczucia jaworznian. Dwa tygodnie temu podobne spotkanie odbyliśmy z seniorami i ich opiekunami, a to zaledwie jedna z wielu inicjatyw w zakresie profilaktyki zdrowia realizowanych przez ZLO. Jestem przekonany, że zaangażowanie w tym zakresie gminnej spółki, którą jest ZLO przyczyniło się do wysokich not, które osiągnęło Jaworzno w rankingu wydatków na ochronę zdrowia, a w szczególności wydatków na programy profilaktyki zdrowotnej, gdzie zajęliśmy 4 miejsce w Polsce. To również doskonała okazja, aby podziękować włodarzom miasta za ich zaangażowanie w prozdrowotną politykę – powiedział otwierając spotkanie Bogdan Pieprzny, dyrektor Miejskiego Centrum Medycznego w ZLO.

 

Problem niemal połowy Polaków

Niemalże 24 proc. pracowników z państw UE skarży się na bóle kręgosłupa, a 22 proc. na bóle mięśniowe. Schorzenia te są jeszcze bardziej powszechne w nowych państwach członkowskich, jak Polska, gdzie występują z częstością odpowiednio 39 i 36 proc. – Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe związane z pracą obejmują upośledzenie czynności i zmiany budowy mięśni, stawów, ścięgien, więzadeł, nerwów, kości i miejscowego układu krążenia krwi.  Schorzenia dotyczą głównie kręgosłupa, szyi, ramion i kończyn górnych, choć mogą również obejmować kończyny dolne – mówi Piotr Waziński, magister fizjoterapii, jeden z prowadzących prelekcję i warsztaty ZLO. Za typowe czynniki prowadzące do powstawania dolegliwości mięśniowo-szkieletowych uważa się brak aktywności fizycznej, charakter wykonywanej pracy oraz narażenie na drgania mechaniczne. Wśród czynników ryzyka związanych z wykonywaną pracą wymienia się również użycie znacznej siły (podnoszenie, przenoszenie, ciągnięcie ładunków), obciążenie statyczne, powtarzalność ruchów oraz wymuszoną pozycję ciała. Każda praca  – zarówno ta w pozycji siedzącej, stojącej jak i praca fizyczna – wykonywana przez dłuższy czas oraz w niewłaściwy sposób może wywoływać zmęczenie oraz dolegliwości mięśniowo-szkieletowe.

 Wymuszone pozycje i napięte mięśnie

Powszechnie istnieje przekonanie, że praca wykonywana w pozycji siedzącej jest „lekka” dla układu mięśniowo-szkieletowego, a ryzyko powstania dolegliwości bólowych występuje głównie przy wykonywaniu typowych prac fizycznych. Okazuje się jednak, że długotrwała praca w pozycji siedzącej, wykonywana w niewłaściwy sposób, na nieodpowiednio dostosowanym i zaaranżowanym stanowisku pracy oraz brak regularnych przerw mogą przyczyniać się do znacznego zmęczenia mięśniowego i wielu dolegliwości bólowych, zlokalizowanych w rejonie odcinka szyjnego kręgosłupa, obręczy barkowej, pleców i rąk – mówi Piotr Waziński  – Co więcej długotrwale napięte mięśnie powodują, że szybciej niż w przypadku wysiłku dynamicznego dochodzi do dyskomfortu i zmęczenia, które w konsekwencji prowadzą do pojawienia się bólu. Podczas pracy przy komputerze obciążone są mięśnie przedramion i obręczy barkowej (od używania klawiatury), mięśnie karku utrzymujące głowę, mięśnie stabilizujące kręgosłup, a także występuje zwiększone ciśnienie, a w następstwie – zniekształcenie dysków międzykręgowych. Pracownicy wykorzystujący komputery w pracy najczęściej skarżą się na zmęczenie wzroku i na dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego. Według  badań, najczęściej zgłaszanymi dolegliwościami w obrębie układu ruchu wśród użytkowników komputerów są bóle: kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym (38 proc.), kręgosłupa w odcinku szyjnym (35 proc.), w zakresie kończyny dolnej (21 proc.), ręki i nadgarstka (17 proc.) oraz stawu barkowego (11 proc.). Z kolei w przypadku pracy wykonywanej przez dłuższy czas w pozycji wymuszonej stojącej (m.in. wśród lekarzy stomatologów, chirurgów, fryzjerów, sprzedawców-ekspedientów) obciążone statycznie są mięśnie prostowników grzbietu oraz mięśnie kończyn dolnych. Podczas pracy w pozycji stojącej zwiększone jest prawdopodobieństwo zniekształcenia stawów kolanowych, obrzęk nóg, a także trwałe skrzywienie odcinka piersiowego kręgosłupa. Za jeden z głównych czynników ryzyka, wpływających na powstawanie tego typu dolegliwości, uważa się wykonywanie ręcznych prac transportowych (przenoszenie, podnoszenie, pchanie, ciągnięcie ciężkich przedmiotów). Pracownicy wykonujący tego typu zadania (m.in. z sektorów budowlanego, hotelarskiego, gastronomicznego i rolnictwa) uskarżają się na skurcze i bóle mięśni, drętwienia, ograniczenie możliwości ruchowych, które mogą doprowadzić do zerwania więzadeł i ścięgien, skręcenia stawów, uszkodzenia nerwów, zapalenia mięśni, czy nawet złamania kości.

 

Co robić, żeby nie bolało …

– Sposobów jest wiele – przekonywała podczas spotkania Aleksandra Duda, magister fizjoterapii, współprowadząca prelekcje i warsztaty ZLO – Najlepszy miks to reorganizacja stanowiska pracy, stosowanie przerw w pracy statycznej i ćwiczeń przy biurku, aktywność fizyczna poza pracą oraz (przy zdiagnozowanych schorzeniach przewlekłych) systematyczna fizjoterapia. Ból kręgosłupa i problemy ze wzrokiem, to często wynik źle zorganizowanego stanowiska pracy. – Wielogodzinne siedzenie w jednej pozycji, brak ruchu w ciągu dnia i niedostosowanie stanowiska pracy do swoich potrzeb sprawiają, że stajemy się narażeni na ból oraz zwyrodnienia stawów i wady postawy. Dlatego właśnie prawidłowa postawa przy komputerze jest tak istotna – mówi  Aleksandra Duda. Na co powinni zwrócić szczególną uwagę pracownicy biurowi i ich pracodawcy?  Żeby uniknąć bóli kręgosłupa, stawów i ogólnego dyskomfortu podczas pracy przy komputerze  należy wyposażyć biurko tak, by wszystkie najważniejsze sprzęty znajdowały się w zasięgu ręki. Trzeba też zapewnić taką wysokość siedziska, by możliwe było oparcie stóp na podłodze i tak dobrać wysokość krzesła i biurka, aby podczas pisania na klawiaturze ręce tworzyły kąt prosty. Najlepiej poszukać biurka z regulacją wysokości. Powinno też być na tyle szerokie, by móc umieścić monitor w odpowiedniej odległości na wprost oczu. Jeśli nie spełnia tych wymagań, trzeba dokupić przystawkę. Krzesło lub fotel powinny mieć funkcje regulacji wysokości i kąta nachylenia oparcia. Pozwoli to nie tylko dobrać odpowiednią wysokość siedziska do biurka, ale i dopasować oparcie do kształtu pleców – powinno być ono lekko wygięte do przodu i podpierać mocno odcinek lędźwiowy kręgosłupa. Należy też zapewnić  komfortową dla pracy temperaturę pokojową w otoczeniu i zadbać o odpowiednie oświetlenie, zgodne z obowiązującymi normami. Równie ważną rolę jak biurko i krzesło spełnia monitor. Najlepszy dla wzroku jest monitor ciekłokrystaliczny (w przypadku tradycyjnych warto doposażyć go w specjalny filtr). Idealna odległość ekranu od oczu to 40 –75 cm. Monitor powinien być  ustawiony na wprost oczu, tak by jego górna krawędź znajdowała się kilka centymetrów powyżej linii wzroku. Ekran nie może też stać na wprost okna – należy ustawić go bokiem, w odległości co najmniej metra.  Optymalne miejsce na klawiaturę to ok. 10–15 cm od krawędzi biurka, by było miejsce na nadgarstki. Aby je dodatkowo chronić  warto też położyć przed myszką specjalną podkładkę.

Aktywność fizyczna – najlepsze lekarstwo

Po każdej godzinie spędzonej w pracy przy komputerze należy zrobić sobie pięć minut przerwy, które najlepiej poświęcić ćwiczeniom fizycznym: rozciągnięciom, skrętom, skłonom. To żelazna zasada, której należy przestrzegać. Pamiętajmy też, że ćwiczenia przy biurku to jedynie profilaktyka i nie wpływają one np. na wzmocnienie mięśni, dlatego bardzo ważna jest systematyczna aktywność fizyczna w pełnym jej zakresie. A gdy mowa o aktywności fizycznej, nie chodzi tu o skomplikowane wielogodzinne treningi, a o każdy rodzaj aktywnego spędzania czasu. – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje aktywność fizyczną jako wszystkie czynności wykonywane codziennie, związane z ruchem, włączając w to pracę zawodową, przemieszczanie się, pracę w domu, ogrodzie, opiekę nad rodziną oraz aktywność sportowo-rekreacyjną w czasie wolnym  – przytacza Piotr Waziński. – Aktywność fizyczna jest jednym ze sposobów spowalniania nieuniknionego procesu starzenia każdego organizmu, pomaga zachować sprawność i niezależność, pozwala żyć bez bólu, spowolnić procesy zwyrodnieniowe w organizmie, cieszyć się energią życiową i dobrą kondycją. Planując swoją przyszłość warto zdawać sobie sprawę z dobrodziejstw  płynących z regularnej aktywności fizycznej dla naszego ciała i umysłu – dopowiada Aleksandra Duda. Aktywność fizyczną najprościej możemy podzielić na: ogólną – angażującą duże grupy mięśni (np. podczas chodzenia, spacerów, prac domowych), aerobową (wydolnościową) – powodującą przyspieszenie oddechu i częstości bicia serca (np. bieg, jazda na rowerze lub rolkach w szybkim tempie) oraz ćwiczenia wyrabiające gibkość, zwiększające siłę i wytrzymałość mięśni (ćwiczenia rozciągające, oporowe). – Dostępne badania wskazują, że regularna aktywność fizyczna korzystnie wpływa na psychofizyczny stan zdrowia człowieka. Zapobiega chorobom układu krążenia, a w szczególności chorobie wieńcowej, nadciśnieniu tętniczemu i udarowi mózgu. Odgrywa też znaczną rolę w zapobieganiu nadwadze, otyłości, w profilaktyce cukrzycy typu II, osteoporozy, a także depresji. Potwierdzony naukowo jest również pozytywny wpływ aktywności fizycznej na zmniejszanie dolegliwości bólowych w obrębie układu mięśniowo-szkieletowego – wylicza Piotr Waziński. – Odpowiednia i systematyczna aktywność fizyczna jest jednym z najprostszych i niewymagających wkładu finansowego sposobów profilaktyki zaburzeń układu ruchu. Korzyści zdrowotne z niej płynące związane ze zmniejszaniem ryzyka występowania wielu chorób, poprawy samopoczucia, jakości i efektywności wykonywanej pracy są ciągle niedoceniane. Aby aktywność fizyczna przyniosła korzyści – w tym złagodziła lub nawet wyeliminowała bóle kostno-mięśniowe – należy pamiętać, aby ćwiczyć regularnie, docelowo minimum trzy razy w tygodniu, stopniowo zwiększając czas i intensywność ćwiczeń.  Do ruchu trzeba dobrze się przygotować się. Jak? Oto zasady, które przedstawiła podczas prelekcji Aleksandra Duda:

Zasady bezpieczeństwa podczas aktywności fizycznej

  1. Zacznij powoli, od niewielkich wysiłków, można rozpocząć nawet od krótkiego spaceru.
  2. Pamiętaj, że rozpoczęcie lub powrót do aktywności po długiej przerwie powinno przebiegać z rozwagą i umiarem, po uprzedniej konsultacji medycznej (szczególnie jeśli cierpisz na chorobę przewlekłą lub masz w ogóle problemy ze zdrowiem).
  3. Ćwicz systematycznie, pomimo początkowych trudności.
  4. Nie przeceniaj swoich możliwości.
  5. Dostosuj formę ruchu do własnych upodobań, tak, aby aktywność sprawiała ci przyjemność.
  6. Pamiętaj o zasadzie, że małymi krokami można również dojść daleko.
  7. Rozpoczynaj ćwiczenia powoli, stopniowo (np. co tydzień) zwiększając ich intensywność. Nie zapomnij o wyciszeniu na koniec.
  8. Szanuj swoje ciało, nie bagatelizuj jego sygnałów, które Ci wysyła.
  9. Nie zniechęcaj się. Wbrew pozorom, utrzymanie dobrej kondycji niekoniecznie wiąże się z poświęceniem na to dużej ilości czasu i finansów. Zależy głównie od samodyscypliny i systematyczności powtarzanych czynności. Wraz z wiekiem najczęściej spada motywacja do regularnego wykonywania ćwiczeń fizycznych, a właśnie wtedy są one nam najbardziej potrzebne.
  10. Znajdź sobie towarzystwo, nawzajem dodacie sobie otuchy, zachęcicie się wzajemnie.
  11. Pij wodę, nie odwadniaj organizmu.
  12. Postaw sobie jakiś realny cel i kiedy już go osiągniesz, spraw sobie jakąś przyjemność.