Osteoporoza – cichy złodziej kości

Osteoporoza – cichy złodziej kości

Osteoporoza jest chorobą kości, w której dochodzi do ich zrzeszotnienia. Kości stają się kruche i łatwo ulegają złamaniom. Nazywamy ją cichym złodziejem kości, ponieważ bardzo długo nie daje żadnych dolegliwości bólowych i często pierwszym objawem jest złamanie. Złamania najczęściej dotyczą kręgosłupa, kości przedramienia i szyjki kości udowej, ale mogą wystąpić również w innych lokalizacjach. Z racji ogromnej liczby chorych, ale zwykle bez objawów, jest też nazywaną „cichą epidemią”.

Czy wiesz, że:

• U osób po 50 r.ż. osteoporoza występuje u 30% kobiet i 8% mężczyzn.
• Życiowe ryzyko złamania u kobiety 50letniej wynosi aż 40%!
• Po pierwszym złamaniu ryzyko kolejnego wrasta 2-10krotnie.
• U kobiet w powstaniu osteoporozy zasadniczą przyczyną jest menopauza, która powoduje nagłe obniżenie poziomu estrogenów.
• Przybliżona liczba osób ze złamaniami osteoporotycznymi w Polsce w 2010 wyniosła 2 800 000.
• W krajach Unii Europejskiej średnio co 30 sekund ktoś łamie sobie kości z powodu osteoporozy.

Osteoporoza – czy mnie to dotyczy?

Obecnie można to dokładnie określić nie wychodząc z domu i nie wykonując żadnych specjalistycznych badań. Wystarczy wejść na stronę www.kcm.pl i kliknąć na link Kalkulator FRAX-PL (można również stosować kalkulator ręczny). Opracowany przez WHO kalkulator FRAX pozwala na obliczenie ryzyka złamania na podstawie wypełnionej ankiety zawierającej pytania o czynniki, które wpływają na ryzyko złamania. Ryzyko to można obliczyć również podając wyniki badania densytometrycznego (patrz poniżej).

Podstawowe badania diagnostyczne

U każdego pacjenta z osteoporozą należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne (morfologia krwi, badanie funkcji nerek i wątroby) oraz ocenić gospodarkę wapniowo-fosforanową. Pobiera się krew w celu oznaczenia stężeń wapnia i fosforu, ocenia się wydalanie wapnia z moczem, a w niektórych przypadkach wykonuje inne badania (np. oznaczenie witaminy D, markerów obrotu kostnego).

Densytometria – czy to konieczne?

Densytometria jest rodzajem badania rentgenowskiego, które służy do oceny gęstości mineralnej kości. Jest jednym z podstawowych badań wykorzystywanych w diagnostyce osteoporozy. Pomaga lekarzowi ocenić ryzyko złamań kości, a w niektórych przypadkach rozstrzyga, czy należy rozpocząć leczenie osteoporozy, służy także do oceny skuteczności leczenia. Wynik badania wyrażony jest za pomocą wskaźników porównujących gęstość kości osoby badanej z gęstością kości młodych zdrowych osób (T-score) i rówieśników (Z-score). Najbardziej przydatna jest densytometria bliższego końca kości udowej i odcinka lędźwiowego kręgosłupa, znacznie rzadziej wykonuje się badanie kości w innych lokalizacjach (np. przedramienia). Densytometria jest badaniem nieinwazyjnym i niebolesnym. Wykonuje się ją za pomocą specjalnego aparatu rentgenowskiego emitującego bardzo małą ilość promieniowania. Przed badaniem wykonuje się pomiar wzrostu i masy ciała. W trakcie badania pacjent leży na stole pomiarowym, nad którym umieszczone jest ramię aparatu (przy badaniu przedramienia pacjent siedzi). Badanie w jednej lokalizacji, np. kręgosłupa trwa średnio 2–3 minuty, w tym czasie należy starać się leżeć nieruchomo. Densytometria jest badaniem bezpiecznym. Dawka promieniowania rentgenowskiego jest bardzo mała (<1/30 dawki stosowanej przy wykonywaniu zdjęcia radiologicznego klatki piersiowej). Badania nie można wykonywać u kobiet w ciąży ze względu na szkodliwy wpływ promieniowania na dziecko.

Jedynym sposobem na sfinansowanie badania densytometrii kostnej ze środków publicznych jest wystawienie skierowania przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do objęcia pacjenta ambulatoryjną opieką specjalistyczną (o ile rzecz jasna zachodzą przesłanki do wydania skierowania). W takim przypadku lekarz specjalista z poradni chorób metabolicznych, endokrynologii, geriatrii, reumatologii, ortopedii i traumatologii narządu ruchu oraz w poradni leczenia osteoporozy może, jeśli uzna to za konieczne, zlecić kolejno wykonanie badania densytometrii kostnej. Badanie takie podlegać będzie finansowaniu ze środków publicznych.

Jeśli już choruję ….

Celem leczenia osteoporozy jest uniknięcie złamania i poprawa jakości życia. Na leczenie składa się:

• uzupełnienie niedoborów wapnia i witaminy D,
• leki aktywne w osteoporozie,
• zapobieganie upadkom i zdrowy tryb życia.

Właściwa dieta jest istotna nie tylko w leczeniu ale przede wszystkim w profilaktyce osteoporozy. Podstawą żywienia jest dieta pełnowartościowa. Szczególną uwagę należy zwrócić na podaż wapnia i witaminy D. Osoby chore na osteoporozę mają zwiększone zapotrzebowanie na wapń – wynosi ono 1200-1500 mg/dzień (polskie normy żywienia zalecają w diecie podstawowej spożycie na poziomie 1200 mg/dzień). Aby to zapotrzebowanie zaspokoić każdego dnia, w diecie muszą się znaleźć co najmniej 4 porcje produktów mlecznych. Dobrymi źródłami wapnia są:

• produkty mleczne i sery żółte (wapń z serów żółtych wchłania się lepiej niż wapń z serów twarogowych);
• wzbogacane w wapń soki owocowe;
• wysokozmineralizowane wody mineralne zawierające powyżej 150 mg wapnia/litr;
• warzywa, takie jak jarmuż, brokuły, seler naciowy, koper włoski i por.

Produkty mleczne powinny być podawane przez cały dzień (z każdym posiłkiem), aby poprawić wchłanianie wapnia w jelicie. Późny posiłek bogaty w wapń hamuje proces rozkładu kości zachodzący w nocy.

Witamina D z kolei poprawia wchłanianie wapnia w jelicie. Wystarczająca podaż witaminy D może zmniejszyć ryzyko upadku i złamania. Witamina D występuje w rybach, szczególnie w śledziu i łososiu. Polska norma spożycia witaminy D to 15 µg dla osób dorosłych. W profilaktyce i leczeniu osteoporozy zaleca się jednak wyższe jej spożycie. Taką ilość zwykle można uzyskać tylko przez suplementację witaminą D. Poza tym w przypadku osteoporozy uzasadniony jest ruch na świeżym powietrzu. Dzięki działaniu promieni słonecznych na skórę organizm sam syntetyzuje witaminę D. Dodatkowo ruch stymuluje proces kościotworzenia.

Należy pamiętać, że:

• Niekorzystnie na tkankę kostną działa wysokie spożycie kwasu szczawiowego, ponieważ kwas ten łączy się w jelicie z wapniem. Związek jest wydalany z organizmu z kałem. Bogate w kwas szczawiowy są takie produkty, jak kakao, gorzka czekolada, szpinak, botwina, szczaw, czerwone buraki i rabarbar.
• Wysokie spożycie napojów zawierających kofeinę, takich jak kawa, czarna lub zielona herbata, zwiększa wydalanie wapnia przez nerki. Dlatego kawę należy pić z umiarem.
• Wydalanie wapnia z moczem podwyższa także wysokie spożycie soli. Dlatego też należy ograniczyć podaż soli z dietą. Chory powinien zrezygnować z dosalania potraw i unikać produktów zawierających dużą ilość soli, takich jak krakersy, słone paluszki itp., solone orzechy, wędzone i przetworzone technologicznie wyroby mięsne i rybne.
• Nadmierne spożycie alkoholu zaburza metabolizm witaminy D i działa toksycznie na komórki kościotwórcze. Małe ilości alkoholu, np. kieliszek wina lub piwa, nie wykazują niekorzystnego działania na kości, jednak alkohol nie powinien być spożywany codziennie.

Najlepsze rezultaty przynosi połączenie zbilansowanej diety z aktywnym trybem życia. Dla zachowania sprawności fizycznej wystarczy minimum 30 minut spaceru dziennie, najlepiej Nordic Walking, podczas którego zaangażowanych jest aż 80% mięśni. Popularny w ostatnich latach Nordic Walking to nie tylko moda ale sport dostępny dla większości osób, także osób starszych czy z ograniczeniami ruchowymi, który:

• wpływa korzystnie na kości,
• poprawia ogólną sprawność, zapobiega upadkom i złamaniom,
• rozwija siłę i wytrzymałość ramion,
• powoduje większe spalanie kalorii niż przy normalnym chodzeniu,
• zmniejsza nacisk na kolana, biodra i plecy,
• poprawia stabilność i równowagę.

Kiedy zbilansowana dieta i aktywny tryb życia to za mało….

… trzeba zasięgnąć porady lekarza, który może zlecić suplementację wapnia, witaminy D lub zdecyduje o konieczności wsparcia farmakologicznego. Współczesna medycyna dysponuje wieloma lekami o wysokiej skuteczności przeciwzłamaniowej.