Otyłość – choroba XXI wieku pod szczególnym nadzorem ZLO

Otyłość to jedna z najczęściej występujących obecnie chorób cywilizacyjnych. Osób otyłych zarówno w całej Europie jak i w Polce z każdym rokiem przybywa. To groźna przypadłość, stanowiąca m.in. źródło wielu innych chorób.

Otyłość, czyli…
Najprościej rzecz ujmując otyłość to nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości przetworzenia, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Jej przyczyną zazwyczaj jest niewłaściwe odżywianie. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Znaczenie ma nie tylko ilość tkanki tłuszczowej, ale też jej rozmieszczenie. Nagromadzenie tkanki tłuszczowej w powłokach brzusznych, nazywane otyłością brzuszną, jest bardziej niebezpieczne dla zdrowia niż jej równomierne rozłożenie. Podstawą do klasyfikacji otyłości (czyli nadwagi wymagającej leczenia) jest wskaźnik masy ciała (BMI — Body Mass Index)., który każdy jest w stanie wyliczyć samodzielnie . BMI to współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości ciała podanej w metrach.
BMI oblicza się według wzoru:
BMI = masa ciała (kg)/[wysokość ciała (m)]²
Przykład: gdy wysokość ciała wynosi 1,60 m, a masa ciała 55 kg BMI wynosi: 55 kg ÷ (1,6 m)² = 21,48 kg/m²
Wyliczeń takich, w ramach profilaktyki zdrowotnej, dokonują specjaliści w ZLO: lekarze, pielęgniarki, dietetycy.
Współczynnik BMI jest także pomocny do określenia skali otyłości. Prawidłowy poziom BMI odnotowuje się w przedziale od 18,5 do 24,9, pomiędzy poziomem 25 a 29,9 mówimy o nadwadze, a w przypadku większych wartości o otyłości:
I stopnia (dla BMI 30 – 34,9)
II stopnia (35 -39,9)
oraz olbrzymiej, gdy wskaźnik BMI przekracza poziom 40.

Coraz większy problem wśród dzieci
Problem otyłości w Europie jest od wielu lat  tak znaczący, że  Komisja Europejska w 2007 r. w przyjęła – Białą Księgę – Strategię dla Europy w sprawie zagadnień zdrowotnych związanych z odżywianiem, nadwagą i otyłością, której celem jest zintegrowane podejście Unii Europejskiej mające na celu przyczynienie się do zmniejszenia występowania chorób wynikających z nieprawidłowego odżywiania, nadwagi i otyłości.
Otyłość coraz częściej dotyka też dzieci i młodzież w Polsce. – Przeprowadzone w latach 2007–2010 przez Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” badania wskazują, że nadwaga i otyłość dotyczy około 22% chłopców i 18% dziewczynek w szkołach podstawowych – mówi Jolanta Wójcik-Machejek, dyrektor Biura Zarządu ZLO, autorka książek związanych z żywieniem dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Medycyna zna już przypadki występowania nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, a nawet miażdżycy u dzieci i młodzieży. Istnieją naukowe dowody, że choroby układu naczyniowego związane z otyłością rozpoczynają się już w dzieciństwie. Statystyki pokazują, że osoby dorosłe mające prawidłową masę ciała, które w dzieciństwie cierpiały na nadwagę lub otyłość częściej zapadają na choroby układu sercowo-naczyniowego.

Przyczyny
Specjaliści wyróżniają kilka przyczyn otyłości, wśród których ta najczęstsza związana jest z nieprawidłowym odżywianiem – przejadaniem (przekarmianiem), tj. przyjmowaniem zbyt dużej wartości energetycznej pożywienia w stosunku do zapotrzebowania organizmu oraz  brak aktywności fizycznej. Istotna jest nie tylko ilość spożywanych kalorii, ale i ich rodzaj. Otyłości sprzyja bowiem spożywanie przetworzonych tłuszczów (np. w przetworach mięsnych) oraz węglowodanów i cukrów stymulujących wydzielanie insuliny, która odpowiada za gromadzenie energii w tkance tłuszczowej.
Obok przejadania otyłość może mieć swoją podstawę  również w czynnikach generycznych, i biologicznych, w tym w zaburzeniach endokrynologicznych, jak np. niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu. Źródłem otyłości mogą być ponadto przyjmowane leki – np. niektóre  leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe czy insulina.
Specjaliści dopatrują się ponadto przyczyn powstawania otyłości w czynnikach środowiskowych (siedzący tryb życia, mała aktywność fizyczna, przetworzone produkty o wysokiej wartości energetycznej przy równocześnie obniżonej zawartości witamin, soli mineralnych i błonnika. Nie bez znaczenia pozostają także czynniki psychologiczne, w tym zaburzenia nastroju czy depresja.

Powikłania
Otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na wiele chorób  – w tym chorób układu sercowo-naczyniowego, niewydolności oddechowej, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, obturacyjnego  bezdechu sennego, dny moczanowej, kamicy żółciowej, niektórych typów nowotworów, choroby zwyrodnieniowej stawów oraz niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Otyłość skraca też oczekiwaną długość życia, a wyjątkowo duża prowadzi nawet do niepełnosprawności.

Za dużo czasem znaczy za mało…
W dzisiejszych czasach najczęściej mamy do czynienia z połączeniem żywienia nadmiarowego (zbyt duże spożycie energii, tłuszczu, cukrów i soli) i żywienia jednostronnego (podawanie do spożycia tych samych produktów i potraw, stosowanie tych samych technik kulinarnych), którego skutkiem jest żywienie niedoborowe – brak pokrycia zapotrzebowania, w szczególności na składniki takie jak witaminy i minerały. Nadmiar energii w stosunku do wszystkich potrzeb organizmu powoduje odkładanie zapasów w organizmie w postaci tkanki tłuszczowej, prowadząc w konsekwencji do nadwagi i otyłości. Należy w tym miejscu jednak podkreślić, że nadmiar energii w diecie nie oznacza dostatecznej ilości pozostałych składników odżywczych. Zdarza się, że pomimo dodatniego bilansu energetycznego rozwija się niedożywienie, związane z brakiem dostatecznej ilości. np. niektórych witamin, składników mineralnych czy białka.

Leczenie
Bez względu na przyczynę otyłości, w związku z jej możliwymi groźnymi powikłaniami  – otyłość, jak każdą inną chorobą, należy leczyć. Na pełne wsparcie w tym zakresie (edukacja, leczenie, plany żywieniowe) mogą liczyć pacjenci ZLO, przede wszystkim  w Poradni Promocji Zdrowia. Poradnia ta świadczy usługi w zakresie opieki dietetycznej nad pacjentami nie tylko z otyłością ale i innymi schorzenia jak nietolerancje pokarmowe, nadwaga, niedożywienie. W leczeniu otyłości kluczową rolę, obok odpowiednio dobranej diety, ogrywa aktywność fizyczna dopasowana do indywidualnych możliwości. U pacjentów ze znaczną otyłością, to znaczy z BMI> 30 stosuje się często farmaceutyki, których działanie polega na ośrodkowym hamowaniu łaknienia lub na zmniejszaniu przyswajalności tłuszczów, a u pacjentów z otyłością olbrzymią, którzy nie reagują na dietę i farmaceutyki a których otyłość zagraża życiu, często niezbędna jest  interwencja chirurgiczna.